Bireysel Başvuru Nedir?
Bireysel başvuru, herkesin Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla başvurabileceği bir hak arama yoludur.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süreci
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sürecine Hazırlık
Öncelikle sonda söyleyeceğimizi başta söyleyelim, dava sürecindeki anayasal bir hak ihlalinin dava sürecinde muhakkak tartışılmış ve bu konuda gerekli itirazların kayıt altına alınması elzemdir. Bu bağlamda cezai soruşturmanın veya davanın açıldığı ilk andan itibaren, hangi anayasal hakkın neden ihlal edildiğini belirtecek şekilde kayıt düşülmelidir.
Başvuru dilekçesi, hazırlık evresinde başvurunun şartları ve kriterleri yeterince tahlil edilmelidir. Bu süreçteki esas gaye, bir anayasal hak ihlalinin tespiti ile temel hak ihlallerinin iç hukukta ortadan kaldırılmasıdır.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Dosyasının Hazırlanması
- Başvuru formu ve ekleri Mahkemenin İçtüzüğünün 59. ve 60. maddelerindeki kurallara göre hazırlanmalıdır.
- Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru formu, Mahkemenin sitesinden güncel olanı indirilip doldurulmalıdır.
- Başvuru ekleri hazırlanırken, her bir sayfanın ek sıra numarası yazılmalı ve bir ekin birden fazla sayfası olması halinde her bir sayfanın numaralı olmasına dikkat edilmelidir.
- Eklerdeki belgeleri birbirine tutturmak için zımba, ataç vb. kullanılmaması gerekmektedir.
- Başvuru süresinde yapılmamış ise varsa mazereti ispatlayan belge ekler arasında yer verilmelidir.
- Bireysel başvurular harca tabidir. 2024 yılı için harç miktarı 3.518,70 TL’dir. Başvuru formuna harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi zorunludur.
- Bireysel başvuru harcını ödeme gücü bulunmayan başvurucunun adli yardım talebini başvuru formunda açıkça dile getirmesi gerekir. Başvurucu ayrıca, yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeler ile mevzuatta adli yardım talebinde bulunabilmek için öngörülen diğer belgeleri başvuru formuna eklemelidir. Adli yardım talebinin kabul edilebilmesi için başvurucunun kendisinin ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin yargılama giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olması ve aynı zamanda adli yardım talebinin açıkça dayanaksız olmaması gerekmektedir.
Anayasa Mahkemesine Yapılan Bireysel Başvuru Dosyasının İncelenmesi
Anayasa Mahkemesine Yapılan Bireysel Başvuru Dosyasının Ön İncelemesi
- Başvuru kaydedildikten sonra, ön inceleme Komisyonlar Başraportörlüğü gözetiminde görev yapan bireysel başvuru bürosu tarafından yapılır. Başvuruda şekli eksiklikler incelenir. Başvuru formu veya eklerinde eksiklik tespit edilmesi halinde, bunların tamamlattırılması için on beş günü geçmemek üzere kesin süre verilir.
- Başvurunun; süresinde yapılmadığı, İçtüzüğün ilgili maddelerindeki (59 & 60) şekil şartlarına uygun olmadığı ve tespit edilen eksikliklerin verilen kesin sürelerde tamamlanmadığı hâllerde Komisyonlar Başraportörü tarafından başvurunun reddine karar verilir ve başvurucuya tebliğ edilir.
- İdari ret kararına, 7 gün içinde Komisyona itiraz edilebilir. Komisyon kararları kesindir. (Bkz. Mehmet Encu vd 2014/11864, 24.02.2016)
- Anayasa Mahkemesinin 30/9/2023 tarihli istatistiklerine göre; bireysel başvuruların %3,2’si (13.443) idari red kararıyla sonuçlanmıştır. Bu tablo bize bireysel başvru formu ve eklerinin ne kadar titizlikle hazırlanması gerektiğini göstermektedir.
Anayasa Mahkemesine Yapılan Bireysel Başvuru Dosyasının Kabul Edilebilirlik İncelemesi
Ön incelemede bir eksiklik tespit edilmemesi veya eksikliğin tamamlanmış olması halinde, başvuru Komisyona sunulur.
Komisyon kabul edilebililirlik şartlarını taşımadığına oy birliği ile karar verdiği başvurular hakkında, kabul edilemezlik kararı verir. Karar kesindir ve ilgililere tebliğ edilir.
Oy birliği sağlanamayan dosyalar bölümlere havale edilir.
Bölüm başvurunun niteliği itibarıyla Genel Kurul tarafından karara bağlanması gerektiği kanaatinde ise, başvurunun Genel Kurula sevkine karar verir.
Kabul edilebilirlik şartları; yetki, usul ve esasa ilişkin olmak üzere üç grupta incelenir.
Anayasa Mahkemesinin 31/3/2024 tarihli istatistiklerine göre; bireysel başvuruların %82’si (409.659) kabul edilmezlik kararıyla sonuçlanmıştır. Bu veri bize bireysel başvruyu kabul edilebilirlik şartlarına uygun yapılmasının önemini göstermektedir
Anayasa Mahkemesine Yapılan Bireysel Başvuru Dosyasının Esas İncelemesi
Bir başvuru Komisyon tarafınadn Bölüme havale edildiğinde, Bölüm Başkanı başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına karar verir.
Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. Bölüm kararı yol haritası👇🏿
Anayasa Mahkemesi tarafından ihlal kararı verilmesi halinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir.
- Mahkemece genellikle “yeniden yargılama/soruşturma” yapılmasına hükmedilmektedir.
- Mahkeme yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine tazminata hükmedebilir.
Anayasa Mahkemesine Yapılan Bireysel Başvuru Dosyasında Verilen İhlal Kararının İcrası
Anayasa Mahkemesinin yargılama giderlerine ve tazminata ilişkin hükmü re’sen yerine getirilmez; başvurucunun veya avukatının Hazine ve Maliye Bakanlığına başvurması gerekir.
Anayasa Mahkemesinin yeniden yargılama/soruşturma hükmü içeren kararı ilgili mahkemeye veya savcılığa ulaştığında, mahkeme veya savcılık resen yeniden yargılam veya soruşturma başlatmakla yükümlüdür.
Anayasa Mahkemesinin Kabul Edilebilirlik Şartları
Kabul edilebilirlik şartları Anayasanın 148. maddesinde ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 45 ila 51. maddelerinde gösterilmekte ve Anayasa Mahkemesinin kararlarında yorumlanıp uygulanmaktadır. (Tanrıkulu, Sezgin, Bireysel Başvuru, 2022, Syf.37)
AYM'nin Yetkisine İlişkin Şartlar
Zaman Bakımından Yetki
Mahkeme, 23/9/2012 tarihinden sonra kesinleşen nihai işlem ve kararlar aleyhine yapılan bireysel başvuruları inceler.
Yer Bakımından Yetki
Anayasa Mahkemesi ancak “kamu gücü” tarafından ihlal edildiği iddialarını içeren başvuları inceleyelebilir. Başvurunun konusu kamu gücünün işlemleri, eylemleri ya da ihmalleridir. Bu nedenle, yabancı devletlerin işlemleri aleyhine yapılacak bireysel başvuruları inceleme yetkisi bulunmamaktadır. (Osman Karaca, 2019/41752, 13.01.2021, §35-40)
Kişi Bakımından Yetki
Anayasa Mahkemesi ancak başvurucunun başvuruculuk sıfatı ve mağdurluk sıfatına sahip olduğu başvuruları inceleyebilir. Koşul; başvurucunun kamu gücünün eylem veya işleminden ya da ihmalinden dolayı güncel bir hakkının ihlal edildiği iddiasında bulunması, iddia edilen ihlalden kişisel olarak doğrudan etkilenmiş olması ve bunların sonucunda mağdur olduğunu iddia etmesidir (Fetih Ahmet Özer, 2013/6179, 20/3/2014, §24).
Konu Bakımından Yetki
Anayasa Mahkemesi ancak görev alanına giren konularda ileri sürülen ihlal iddialarını inceleyebilir. Kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddia edilen hakkın Anayasada güvence altına alınmış olmasının yanı sıra Sözleşme (AİHS) ve Türkiye’nin taraf olduğu Sözleşmeye ek protokoller kapsamına da girmesi gerekir.(İdris Ertaş, 2018/21949, 20.05.2021, §80).
Ortak koruma alanındaki haklar örneğin; yaşama hakkı, maddi ve manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi hakkı, işkence ve eziyet yasağı, zorla çalıştırma yasağı, kişi hürriyeti ve güvenliği, adil yargılanma hakkı, masumiyet karinesi, hak arama hürriyeti, suç ve cezaların kanuniliği, özel hayata, aile hayatına, konut ve haberleşmeye saygı, düşünce, din ve vicdan hürriyeti, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, toplantı ve örgütlenme hürriyeti, mülkiyet hakkı, serbest seçim hakkı, temel hak ve hürriyetlerin korunması, eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi, eşitlik ve etkili başvuru hakkı bu kapsamda sayılabilecek haklardandır.
Usule İlişkin Şartlar
Başvuru Yollarının Tüketilmesi
İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal yolların tamamının tüketilmiş olması gerekmektedir.
Otuz Günlük Süre
Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. (Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü md.64/1)
Bireysel başvuru otuz günlük süre hesabında, tebliğ veya tefhimin yapıldığı ilk gün yerine ertesi günden itibaren hesaplama yapılmalıdır. (Ümran Özkan Başvurusu, 2019/13338, 8/3/2023, §46 )
Başvurucu veya avukatının nihai kararı UYAP üzerinde açıp okuması ile öğrenme gerçekleştiğinden, 30 günlük sürenin hesabı ertesi günden başlar.
Kesin nitelikteki kararların öğrenilmesinden itibaren bireysel başvuru süresi başlar. Bu nitelikteki kararlara karşı kanun yoluna başvurulmasının bireysel başvuru süresine bir etkisi bulunmamaktadır.(Nesin Kayserioğlu, 2012/613, 13/06/2013, §17)
Esasa İlişkin Şartlar
Anayasal ve Kişisel Önem
Kanun’da anayasal ve kişisel önemden yoksun başvuruların kabul edilemez bulunabilmesi için iki koşul öngörülmüştür: “Anayasal önem” olarak adlandırılabilecek olan birinci koşul “başvurunun Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımaması”, “kişisel önem” olarak adlandırılabilecek olan ikinci koşul ise “başvurucunun önemli bir zarara uğramaması”dır. [(K. V., 2014/2293, 1/12/2016 §57), Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü md.33/3]
Açıkça Dayanaktan Yoksunluk
Anayasa Mahkemesi, açıkça dayanaktan yoksunluk nedeniyle kabul edilemez bulabileceği şikayetleri dört grupta toplamıştır: “kanun yolu şikayet”, “temellendirilmemiş şikayet”, temel haklara yönelik “ihlalin olmadığı açık olan şikayet” ve “karmaşık veya zorlama şikayetler” (Cemal Günsel, 2016/12900, 21.01.2021, §21)
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Bireysel Başvuru
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine bireysel başvuru, Sözleşmeye(AİHS) taraf bir devleti uluslararası bir yargı organı önünde dava etmektir. Bu başvurunun kabul edilebilir olması için taşıması gereken bazı şartlar bulunmaktadır. Bu şartları sırasıyla irdeleyceğiz;
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Başvuru Süreci
- Öncelikle AİHM’e bireysel başvuru harca tabi değildir.
- Sözleşmenin 34. ve 35. maddelerindeki kabul edilebilirlik kriterleri yerine getirildikten sonra AİHM’e bireysel başvuru yapılabilir.
- Başvuru, özellikle Sözleşmede veya devletin taraf olduğu protokollerde yer alan hakların ihlal edilmesinden “mağdur” olunduğunu iddia eden kişilerce iç hukuktaki bütün “başvuru yolları tüketildikten sonra” ve son kararın verilmesinden itibaren “dört ay içinde” yapılabilir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Başvuru Dosyasının Hazırlanması
- AHİM’e bireysel başvuru, Mahkemenin internet sitesinde bulunan başvuru formu doldurularak yapılır.
- Başvuru formunun doldurulmasına ilişkin açıklamalar dikkatle okunmalıdır.
- Başvuru dilekçesine , Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru dilekçesine ekli belgeler yanında, bu başvurudan sonra meydana gelen gelişmeleri gösteren belgeler ile Anayasa Mahkemesi kararı ve Anayasa Mahkemesi kararının tebellüğ edildiği belge eklenmelidir.
- Belgeler tarih ve dava sırasına göre düzenlenmeli, bir belgenin sayfaları numaralandırılmalıdır.
- AİHM’e başvuru posta yoluyla yapılır.
- Başvuru Strazburg’a gönderildikten sonra AİHM tarafından başvurunun alındığı ve kaydedildiğini teyit eden bir yazı beklenir. Ek açıklamalar;
– “AİHM’e bireysel başvuru yaptım dosya numaramı bilmiyorum“
– “Aradan çok uzun zaman geçti dosyamın akıbeti hakkında bilgim yok“
Başvuru yoğunluğundan dolayı başvuru numarası ve diğer bilgileri içeren bilgilendirme yazılarının başvuruculara gönderilmesi zaman almaktadır.
Başvurunuzun ulaştığı tarihten 3 ay sonra Mahkeme’ye hitaben dilekçe yazarak posta yoluyla (iadeli taahhütlü olması önerilir) ya da faks yoluyla (0033 388 41 27 30 numaralı) başvurularınızın akıbetini sorabilirsiniz.
- eComms sistemi başvurunun Hükümete görüşleri alınmak üzere iletilmesinden sonra açılmaktadır. Önceki aşamada bu sistem kullanılmamaktadır.
Anayasa Mahkemesine ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılacak bireysel başvurular için ilgililer tarafından hazırlanmış sorular 👉🏽 sıkça sorulan sorular 1 ve sıkça sorulan sorular 2
AYM & AİHM Bireysel Başvuru - Hukuki Danışmanlık
Anayasa Mahkemesi’ne ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi(AİHM)’ne başvuru sürecinde herhangi bir mağduriyete veya hak kaybına uğramamak için gerekli başvuruların zamanında ve usulüne uygun yapılması büyük önem arz etmektedir. Bu süreçte, alanında uzman bir avukattan hukuki yardım alınması faydalı olacaktır.
Alanında yetkin Adana Tekin Hukuk Bürosu olarak, savunma hakkını ve hak arama özgürlüğünü temin ederek Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) başvuru sürecinde taraflara hukuki yardım sunmaktadır. Tekin Hukuk Bürosu olarak; müvekkillerimize Anayasa Mahkemesi ve AİHM başvurusunun yanı sıra emsal AYM ve AİHM Kararları çerçevesinde yeniden yargılama başvurusu hususunda da hukuki destek vermekteyiz.
Anayasa Mahkemesi’ne ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi(AİHM)’ne başvuru yapmak ve süreci takip etmek için; dava süreci, hukuki statünüz, haklarınız ile başvuru ücret ve masrafları konusunda ön bilgi alabilir; detaylı bilgi ve tüm sorularınız için bizimle iletişime geçebilir veya yüz yüze görüşmek için Tekin Hukuk Büromuzu ziyaret edebilirsiniz.
Ramazan Tekin
http://ramazantekin.av.trAdana‘da faaliyet gösteren Avukat Ramazan TEKİN, bir taraftan makale ve Yargıtay kararları yayımlayarak hukuk dünyasındaki güncel bilgilere erişimi kolaylaştırırken, diğer taraftan idare/vergi hukuku, ceza hukuku, tazminat hukuku, gayrimenkul hukuku, miras hukuku, medeni hukuk, icra iflas hukuku, iş ve sosyal güvenlik hukuku davalarında avukatlık hizmeti sunmaktadır.