Menfi Tespit Davası Nedir?
Bilindiği üzere, gerçekte var olmayan bir borç ya da geçersiz bir hukukî ilişki nedeniyle icra takibine maruz kalması muhtemel olan veya icra takibine maruz kalan bir kimsenin (borçlunun), gerçekte borçlu bulunmadığını ispat için açacağı dava, menfi tespit olarak adlandırılmaktadır. [Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 07.06.2022 tarihli ve 2020/297 E., 2022/835 K. sayılı kararı]
Menfi tespit davasında amaç, bir hukukî ilişkinin veya bir hakkın gerçekten mevcut olmadığının tespitidir.
Menfi Tespit Davası Hangi Nedenlerle Açılır?
Kural olarak tüm takiplere karşı menfi tespit davası açılabilir (İİK m. 72). Aşağıda sıraladığımız nedenler sayılı olmamakla birlikte hangi nedenlerle menfi tespit davası açılabileceğini örneklerle sıralayabiliriz;
- Borçlunun ödeme emrine itiraz etmeyi ihmal etmesi veya itiraz ettiği halde icra mahkemesince itirazının kesin olarak kaldırılması,
- Senedin anlaşmaya aykırı doldurulması,
- Senette tahrifat yapılması,
- Senedin şekil eksikliği nedeniyle kambiyo senedi niteliğinde olmadığı,
- Şirket adına düzenlenmiş senedin, yetkisiz kişi tarafından düzenlendiği,
- Senedin kumar ve bahis borcu karşılığı düzenlendiği,
- Borcun ödendiği iddiası,
- Kimlik bilgileri kullanılarak, hukuki işlemlerin yapıldığı; adına senet düzenlendiği, şirket kurulduğu, borçlanıldığı iddiaları,
- Kredi kartının çalınması nedeniyle yapılan harcamalarda, banka sorumluluğu nedeniyle borcun tamamından sorumlu olmadığı,
- Senedin ancak çift imzayla bağlayıcı olduğu iddiası,
- Senedin kaybolduğu ya da çalındığı iddiası. [Taneri; 2023, s. 26-27]
İcra Takibi Öncesi Menfi Tespit Davası
Borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir. Takip öncesi açılabilecek menfi tespit davası için, borçlunun borcu olmadığının tespiti açısından korunmaya değer hukuki yarar varlığının tespiti gerekir. Hukuki yararın bulunmadığı dosyalarda, mahkemece davanın usulden reddine karar verilir. Dava açmadan önce avukatınıza danışmanızda fayda görüyoruz. Borçlu olmadığınız bir icra takibine karşı dava açmak için tarafımızla iletişime geçebilirsiniz.
İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davası
Bu halde icra takibi kendiliğinden durmaz ve mahkeme de ihtiyati tedbir yoluyla icra takibinin durdurulmasına karar veremez. (İİK m. 72/3) Teminat yatırılsa bile icra atakibi durmaz. Alacaklı haciz işlemine devam edebilir hatta satış işlemi dahi gerçekleştirilebilir. Sadece takip çıkışının %15’i kadar teminat satılan malın parasının alacaklıya ödenmesini durdurabilir.
“Dava, İİK’nin 72. maddesi uyarınca icra takibinden sonra açılan menfi tespit davasıdır.
Davacının takibe konu… bonolardaki imzanın kendisine ait olmadığından bahisle menfi tespit isteminde bulunduğu,… Davaya ve takibe konu bonolardaki imzaların davacıya ait olduğunun tespit edilmesi karşısında; davacının bonolar kapsamında davalıya borçlu olmadığını veya ödediğini yazılı delillerle ispat etmesi gerekirken, dosyaya bu hususların ispatına yönelik delilin sunulmadığı anlaşıldığından, mahkemece davanın reddine karar verilmesinde isabetsizlik olmadığından, davacı vekilinin istinaf isteminin reddine karar verilmiştir.” [İstanbul BAM 16. Hukuk Dairesi, 05.02.2024 tarihli ve 2023/1058 E., 2024/171 K. sayılı kararı]
Menfi Tespit Davasında Kötüniyet Tazminatı
İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında, alacaklının kötüniyetli olarak haciz koydurduğu anlaşıldığı takdirde İİK m. 72/5 fıkrası gereğince kötüniyet tazminatına hükmedilir.
“İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında borçlu lehine hükmedilecek kötü niyet tazminatı şartlarını, dava açmaya zorlayan takip aşamasındaki haksızlık ve kötü niyet durumuna göre değerlendirmek İİK’nın 72/5. maddesinin amacına uygundur. Maddede açıkça “dava açmaya zorlayan takip” ve “dava sebebiyle uğranılan zarar” şeklinde belirtilmiştir.
Davacı borçlunun takip dosyasında ödeme yapmayıp haricen ödeme ile ibraname alması, takip haricinde tarafların anlaşması ve borçlunun haricen ödeme yapması mümkün olduğundan, davacı borçlu lehine kötü niyet tazminatı hükmedilmesine engel değildir. Yine borçlunun menfi tespit davası açması yasal hakkı olup, ispatı belirli belgelere bağlı olarak İİK’nın 71. maddesi uyarınca icra hukuk mahkemesine başvurma imkânı olması, bu davada talebini ilâma bağlamak isteyen davacı borçlu lehine şartları oluşan kötü niyet tazminatına hükmedilmesini önlemez.” [Hukuk Genel Kurulu 2022/1095 2022/1768 20.12.2022]
Menfi Tespit Davasında Yargılama Usulü ve İspat
Menfi tespit davalarında ispat yükü kural olarak davalı alacaklıdadır. Kural bu olmakla birlikte, kambiyo senedinin bedelsiz olduğu iddiası ile açılan menfi tespit davasında ispat külfeti davacı borçluya düşer.
“Usul hukukumuzda senede karşı senetle ispat zorunluluğu ilkesi kabul edilmiştir. Senede bağlı olan her çeşit iddiaya karşı def’i olarak ileri sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan hukuki işlemler, tanıkla ispat olunamaz; ancak senet (kesin delil) ile ispat edilebilir. Davaya konu bononun teminat ve bedelsizlik iddiaları bakımından açılan menfi tespit davasında ispat yükü davacı borçludadır. Davalı tarafça senedin talili yapılmadığından ispat yükünün yer değiştirdiğinden de söz edilemeyecektir.” [İstanbul BAM 16. Hukuk Dairesi, 21.11.2023 tarihli ve 2022/479 E., 2023/1685 K. sayılı kararı, aynı yönde bkz. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 06.02.2020 GÜN, 2018/4020 Esas, 2020/998 Karar]
Ancak iddianın dayandığı sebeplere göre menfi tespit davasında ispat külfeti, yer değiştirebilir.
Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme
Borçlunun seçimine göre; icra takibinin yapıldığı yer mahkemesi ya da yerleşim yerinin bulunduğu yer mahkemesidir (İİK m. 72/8).
Menfi Tespit Davasında Görevli Mahkeme
Borçlu olmadığını iddia ettiği alacak miktarına bakılmaksızın, ihtisas mahkemesinde bakılacağına dair özel bir kanun hükmü bulunmayan her davanın genel mahkemelerde görülmesi gerekir.
Kambiyo Senetleri
Kambiyo senetlerine ilişkin menfi tespit davalarında görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir.
Takip Hukuku
“…dava icra iflas kanunu 89/3 maddesine dayalı açılan menfi tespit talebine ilişkin olup, bu tür uyuşmazlıklara ilişkin Yargıtay 2023/5228 E- 2023/6468K sayılı ilamında ve dairemizin 2023/1312E- 2023/1350K sayılı ilamında vurgulandığı üzere, İcra İflas Kanunu 89. maddesi 3′üncü fıkrasında düzenlenen 3. kişi tarafından açılan menfi tespit davasında görevli mahkemeye ilişkin özel bir düzenleme olmayıp, taraflar arasında doğrudan bir ilişki bulunmaması, uyuşmazlığın takip hukukundan kaynaklanması dikkate alındığında görevli mahkeme genel hükümlere göre Asliye Hukuk Mahkemesi olup, Sakarya 4.Asliye Hukuk Mahkemesinin yargı yeri olarak belirlenmesine karar vermek gerekli ve yerinde görülmüştür.” [Sakarya BAM 5. Hukuk Dairesi, 06.02.2024 tarihli ve 2024/205 E., 2024/214 K. sayılı kararı]
Ticari İş Niteliğindeki Takip Dosyasından Gönderilen İhbarnameye Karşı Açılan Menfi Tespit Davası
“Dava İ.İ.K.’nun 89/III maddesine istinaden gönderilen haciz ihbarnamesi nedeniyle ihbarnameye muhatap olan üçüncü kişi tarafından açılan menfi tespit davasıdır. İhbarnamenin gönderildiği takip, davalı alacaklı tarafından, takip borçlularına karşı kambiyo senedine istinaden yapılmış bir takiptir. Bu itibarla ticari iş niteliğindeki takip dosyasından gönderilen ihbarnameye karşı açılan menfi tespit davasının İstanbul 7. Asliye Ticaret Mahkemesinde görülüp sonuçlandırılması gerekmektedir.(Dairemizin 2023/360 E. 2023/2277K. Sayılı kararı ve benzer nitelikteki diğer kararları)” [İstanbul BAM 37. Hukuk Dairesi, 22.01.2024 tarihli ve 2023/1603 E., 2024/212 K. sayılı kararı]
Menfi Tespit Davası Kararı ve Sonuçları
Kararın Borçlu Lehine Olması
- İcra takibi durur ve hüküm kesinleşmesiyle takip kendiliğinden iptal edilir.
- Mallar satılmış ise satış bedeli borçluya iade edilir.
- İcra takibi haksız ve kötüniyetli açılmışsa, borçlunun talebi üzerine mahkeme dava konusu asıl alacağı esas alarak dava olunan şeyin %20’si oranında tazminata hükmeder.
Kararın Alacaklı Lehine Olması
İcra takibi sonrası açılan menfi tespit davasında; alacaklının ihtiyati tedbir nedeniyle alacağını geç almış olmasından dolayı borçlu aleyhine ayrıca talebe gerek kalmaksızın, takip konusu alacağın %20’sinden az olmamak üzere tazminata hükmedilir.
Menfi Tespit Davasının İstirdat Davasına Dönüşmesi
“Menfi tespit davasının istirdat davasına dönüşmesi ve davaya istirdat davası olarak devam edilmesi İİK’nın 72/VI. maddesinde düzenlenmiş olup, bu madde hükmüne göre borçlu, açtığı menfi tespit davasında ihtiyati tedbir kararı almamış veya verilen ihtiyati tedbir kararının herhangi bir sebeple kaldırılmış olması nedeniyle dava konusu borcu ödemek zorunda kalmış olursa menfi tespit davası yasa gereği kendiliğinden istirdat davasına dönüşür ve davaya istirdat davası olarak devam edilir. (Emsal Y. 15. H.D.’nin 30.11.2017 T. 2016/4453 E. 2017/4217 K. sayılı ilamı)” [Ankara BAM 31. Hukuk Dairesi, 16.01.2024 tarihli ve 2022/139 E., 2024/53 K. sayılı kararı]
İdari Para Cezaları ve Menfi Tespit Davası
İdari davalara karşı ancak idari yargı yoluna başvurulabilir. Yargı yolu, kamu düzenine ilişkin olup, davanın her aşamasında resen gözetilir.
“Kesinleşen idari para cezasına karşı İş Mahkemesinde menfi tespit ve itiraz davası açılamaz.” [Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 05.05.2015 tarihli ve 2015/5967 E., 2015/8678 K. sayılı kararı, Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, 15.05.2019 tarihli ve 2016/17378 E., 2019/4324 K. sayılı kararı
Ramazan Tekin
http://ramazantekin.av.trAdana‘da faaliyet gösteren Avukat Ramazan TEKİN, bir taraftan makale ve Yargıtay kararları yayımlayarak hukuk dünyasındaki güncel bilgilere erişimi kolaylaştırırken, diğer taraftan idare/vergi hukuku, ceza hukuku, tazminat hukuku, gayrimenkul hukuku, miras hukuku, medeni hukuk, icra iflas hukuku, iş ve sosyal güvenlik hukuku davalarında avukatlık hizmeti sunmaktadır.