İmar kirliliğine neden olma olma suçu ve cezası, ilk defa 5237 Sayılı TCK ile hukuk sistemimize girmiştir. Türk ceza hukukunda kaçak yapılaşmaya ilişkin ilk cezai düzenlenme olma özelliği taşımaktadır.
Suçun maddi konusu, yapı ruhsatiyesi almadan veya ruhsata aykırı olarak yapılan veya yaptırılan “bina”dır.
TCK’nın 184.maddesinde “İmar Kirliliğine Neden Olma” suçunun 12.10.2004 tarihinden önce yapılan binaların madde kapsamında olmadığı düzenlenmiştir. Bu kapsamda işbu makaledeki değerlendirmeler 12.10.2004 tarihinden sonra yapılan veya 12.10.2004 tarihinden önce başlanıp da sonrasında tamamlanan binalar hakkındadır.
İmar Kirliliği Kavramı
İmar kirliliği fiili; hem kabahat hem de suç olarak düzenlenmiştir.
İmar Kanunu 42.maddesine göre; ruhsat alınmaksızın veya ruhsata, ruhsat eki etüt ve projelere ve imar mevzuatına aykırı olarak yapılan ya da 27’nci madde kapsamında ruhsat alınmadan yapılabilen yapılardan idari para cezaları uygulanır.
İmar Para Cezasının İadesi
Aynı fiil hem kabahat hem de suç olarak düzenlendiğinden, Kabahatler Kanunu‘nda “içtima”yı düzenleyen 15/3. maddesine göre “Bir fiil hem kabahat hem de suç olarak tanımlanmış ise, sadece suçtan dolayı yaptırım uygulanabilir. Ancak, suçtan dolayı yaptırım uygulanamayan hallerde kabahat dolayısıyla yaptırım uygulanır.”
42. Madde kapsamında tahsil olunan idari para cezalarının, aynı fiil nedeniyle 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 184. maddesine göre mahkûm olanlara faizsiz olarak iade edilmesi gerekir. “Ne(non) Bis İn İdem”[iki defa yargılanmama ve cezalandırılmama] kuralı, gereği, TCK 184. maddesi kapsamında, ruhsatsız veya ruhsata aykırı yapı inşa edenler aleyhine kamu davası açılmış olup ayrıca aynı eylemden ötürü imar kirliliğine neden olma suçundan cezalandırılan kişiler, İmar Kanunu 42. madde kapsamında ödenen idari para cezalarının faizsiz iadesini talep edebilirler. Ödemiş olduğunuz idari para cezasının iadesi için Tekin Hukuk Bürosu ile iletişim geçebilirsiniz.
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu ve Cezası
1972 Stockholm Bildirgesi ile başlayan çevrenin korunması eğiliminin mevzuatımız açısından geldiği noktayı ortaya koyan 5237 sayılı TCK, Avrupa Birliği’nin çevrenin ceza hukukuyla korunması yönündeki 27 Ocak 2003 tarihli ve 2003/80/JHA Sayılı “Çevrenin Ceza Hukuku Yoluyla Korunması Hakkında Çerçeve Kararının” hükümlerini de dikkate alarak çevreye karşı korunmuştur.
Bilindiği üzere, Türk Ceza Kanunu 184. maddesine göre “Yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapan veya yaptıran kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır”.
Kanun koyucu 184. maddede üç ayrı suça yer vermiştir.
184. maddenin 1. fıkrasında; yapı ruhsatı alınmadan ya da ruhsata aykırı bina yapma ve/veya yaptırma,
184. maddenin 2. fıkrasında; yapı ruhsatı olmadan şantiyelere elektrik su ve telefon bağlanmasına müsade etmek,
184. maddenin 1. fıkrasında; yapı kullanma izni alınmadan yapılan binalara herhangi bir sınai faaliyette bulunmaya müsaade etmek suç olarak tanımlanmıştır.
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçununun Maddi Unsurları
Maddenin birinci fıkrasında düzenlenen imar kirliliğine neden olma suçunun maddi unsuru, yapı ruhsatiyesi almadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapmak veya yaptırmakla oluşmaktadır.
- 184. maddenin 4. fıkrası uyarınca, 1. fıkra hükmü ancak belediye sınırları içinde veya özel imar rejimine tabi yerlerde uygulanır. Bu itibarla, belediye ve mücavir alanlar dışında kalan köy yerleşik alanları ve civarında ve mezralarda yapılacak binalar için yapı ruhsatı aranmadığından bina yapan veya yaptıranlar hakkında 184/1. fıkra hükmü uygulanmayacaktır.
- 184. maddenin 2. fıkrasındaki suçtan dolayı ceza sorumluluğu bulunanan kişiler yapı ruhsatiyesi olmadan inşaatlar dolayısıyla kurulan şantiyelere elektrik, su veya telefon bağlantısı yapılmasına izin vermeye ilgili mevzuat hükümlerine göre sıfatı ve yetkisi bulunan kişilerdir. Maddenin 4. fıkrası uyarınca 2. fıkra hükmü ancak belediye sınırları içinde veya özel imar rejimine tabi yerlerde uygulanır.
- Maddenin üçüncü fıkrasında düzenlenen suçun maddi unsuru, yapı kullanma izni alınmamış binalarda herhangi bir sınai faaliyetin icra edilmesine müsaade edilmesiyle olmaktadır. Kavramları açıklamak gerekirse; “Yapı kullanma izni“, bir yapının tamamen bittiği takdirde tamamının, kısmen kullanılması mümkün kısımları tamamlandığı takdirde bu kısımlarının kullanılabilmesi için inşaat ruhsatını veren belediye veya valilikten, ruhsata tabi olmayan yapıların tamamen veya kısmen kullanılabilmesi için ilgili belediye veya valilikten alınması zorunlu izindir. Mal sahibinin başvurusu üzerine, yapının ruhsat ve eklerine uygun olduğu ve kullanılmasında fen bakımından bir mahzur görmediğini içeren yapı kullanma izin (iskan izni) belgesi ilgiliye verilmektedir. (Parlar ve Hatipoğlu, 2010:316) “Sınai (endüstriyel) faaliyet“, madenler, toprak ürünleri ve hayvansal ürünler gibi hammaddeleri, makine, iş gücü ve diğer araçlardan yararlanarak insan gereksinimlerini karşılayacak ürün durumuna getirmek için yapılan çalışmalardır. (Baydemir, 2003)
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçununun Manevi Unsurları
İmar kirliliğine neden olma suçu madde itibariyle kasten işlenebilen suçlardandır. İzinsiz müdahale kasti (bilerek-isteyerek) yapılmalı, kast yoksa ceza da olmamalıdır. Her ne kadar “imar kirliliğine neden olam suçu” o tarihte kanunda yer almasa da, yapı inşasıyla alakalı kasdı irdeleyen Yargıtay Ceza Genel Kurulunun, 13.03.1995 tarih, 1995/9-41 E., 1995/64 K. sayılı ilamında; “Sanığın inşaat projesi, kurulca onaylanmakla yaptığı inşaatın, koruma kurulunun öngördüğü koşullara uygun olduğu benimsenmiştir. Bu nedenle kurul kararına uygun hareket eden sanığın suç işleme kastı olmadığından, suçun yasal unsurları oluşmamıştır” sonucuna varmakla, bu suçların kasdi işlenebilen suçlardan olduğuna işaret etmiştir. (İlgezdi ve Batak, 2023:127)
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçununun Yaptırımı
- TCK m.184/1’de düzenlenen yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapmak veya yaptırmak suçu için bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.
- Yargılama sonucunda hükmedilen ceza bir yıl veya daha kısa süreli hapis cezası, seçenek yaptırımlara çevrilebilir.
- Etkin pişmanlık kapsamında, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı olarak yaptığı veya yaptırdığı binayı imar planına uygun hale getiren kişi hakkında kamu davası açılmaz, açılmış kamu davası düşer, mahkum olunan ceza bütün sonuçları ortadan kalkar.
- TCK m. 51 çerçevesinde, diğer şartların da sağlanması koşuluyla, işlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkum edilen kişinin cezası ertelenebilir.
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Soruşturma ve Kovuşturma Usulü
- İmar kirliliğine neden olma olma suçu ve cezası, resen takip edilir. Suçun soruşturulması ve kovuşturulması şikayete tabi değildir.
- Failin kamu görevlisi olması halinde 4483 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
İmar kirliliğine neden olma olma suçunun unsurları açısından bilirkişi incelemesi belirleyici bir rol üstlenmektedir. Bir imalatın yapı niteliğinde olup olmadığının belirlenmesindeki en belirleyici unsur “inşai” bir faaliyet olup olmadığıdır. Yargıtay uygulamalarına göre de sonradan ruhsata aykırı olarak yapılan değişikliklerin bina niteliğinde olup olmadığının değerlendirilmesinde binanın taşıyıcı unsurunu etkileyip etkilemediği veya alan kazanma niteliğinde olup olmadığı hususları dikkate alınmaktadır. Yine İmar Kanunu’nun 5. maddesine uygun kapalı alanda kullanılan malzemenin kalıcı olup olmadığı ve değişikliğin sabit şekilde yapılıp yapılmadığı da Yargıtay Özel Ceza Dairelerince değişikliklerin bina vasfında olup olmadığının değerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerdendir. Bkz. Yargıtay 18. Ceza Dairesinin 03.11.2015 tarihli kararı, 14176/9910 E/K,
İmar kirliliğine neden olma olma suçu ve cezası açısından Ceza Genel Kurulunun önemli kararları; “Suça konu imalatların yapım tarihinin ve bina vasfında olup olmadıklarının belirlenmesi amacıyla tapu kayıtlarının getirtilerek sanığa ait konutun edinme şekli ve bilirkişi raporunda edinme tarihi olarak gösterilen 24.09.2009 tarihinden önce de sanığın söz konusu yerde oturup oturmadığı saptandıktan sonra bilirkişiye yeniden inceleme yaptırılarak ruhsata aykırı imalatların yapım tarihinin ve binanın taşıyıcı unsurunun etkilenip etkilenmediğinin tespit edilmesi hususlarında teknik verilere dayalı ek rapor alınması ve dosyadaki tüm delillerin birlikte değerlendirilerek sonucuna göre sanığın hukuki durumunun belirlenmesi gerekirken, eksik araştırma ile hüküm kurulması usul ve kanuna aykırıdır.” [Ceza Genel Kurulu 2015/176 Esas, 2018/503 Karar, T. 06.11.2018, Aynı doğrultuda bkz.; Ceza Genel Kurulu 2018/628 E., 2020/39 K., 28.01.2020]
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Sıkça Sorulan Sorular
- Yapıyı kendisi yıkan kişi hakkında aleyhine yargılama giderlerine hükmedilebilir mi? Katılan vekalet ücreti de dahil sanık hakkında yargılama giderlerine hükmedilemez.
- Balkon kapatma eylemi imar kirliliğine neden olma suçunu oluşturur mu? Ruhsatta belirtilen alanın dışında yeni bir alan kazandırmaması halinde suç oluşmaz.
- İdari para cezasının iadesi veya kaldırılmasının şartları nelerdir? İmar Kirliliğine Neden Olma” suçu nedeniyle yapılan ceza yargılaması neticesinde sanığın mahkûm edilmesi halinde, tahsil edilen idari para cezasına ilişkin tutarın kendilerine iade edilmesi, tahsil edilmeyen para cezasının ise kaldırılması gerekmektedir.
- Ruhsatsız/ruhsata aykırı yapılan binada kiracı olarak oturan kişiler imar kirliliğine neden olma suçundan sorumlu olurlar mı? TCK m. 184/1 hükmünde ruhsatsız veya ruhsata aykırı bina yapma/yaptırma cezalandırıldığından, bina yapıldıktan sonra ruhsatsız/ruhsata aykırı yapılan bu binada kiracı olarak oturan kişiler imar kirliliğine neden olma suçundan sorumlu tutulamayacaktır.
Ramazan Tekin
http://ramazantekin.av.trAdana‘da faaliyet gösteren Avukat Ramazan TEKİN, bir taraftan makale ve Yargıtay kararları yayımlayarak hukuk dünyasındaki güncel bilgilere erişimi kolaylaştırırken, diğer taraftan idare/vergi hukuku, ceza hukuku, tazminat hukuku, gayrimenkul hukuku, miras hukuku, medeni hukuk, icra iflas hukuku, iş ve sosyal güvenlik hukuku davalarında avukatlık hizmeti sunmaktadır.